Gemeenschapszin

Het belang van de publieke zaak.

Corona, een tot op het bot verdeeld Amerika, de Brexit, zelfs Mutti Merkel zwaait binnenkort af. In deze roerige tijden wil ik graag eens stil staan bij wat een bevolking bindt en hoe breekbaar onze beschaving is.

De aanleiding voor mijn bijdrage is een artikel van Tim Fransen in De Volkskrant*. Hierin werden mogelijke oorzaken en oplossingen geschetst.

Gemeenschapszin, de publieke zaak, wat is dat nu eigenlijk? Het is in ieder geval geen blind nationalisme maar meer een gemeenschappelijk betrokkenheid bij wat wij als gemeenschap belangrijk vinden. Wat bindt ons, wat maakt ons Nederlander, Groninger, Europeaan of wereldburger?

We zagen aan het begin van de Corona-pandemie bijvoorbeeld dat we klapten voor de Zorghelden, maar ondertussen lijkt de ongedurigheid over de (intelligente) lockdown te winnen van de angst die we in het begin van de coronapandemie voelden. Waar is de samenhang en de solidariteit gebleven?

Toegenomen ongelijkheid

Eén van de oorzaken van de uitholling van de publieke zaak en de onderlinge solidariteit zit in de economische ongelijkheid.

Er is een economische bovenlaag die er zich op beroept dat hun positie volledig hun eigen verdienste is. Zij zien zichzelf als God’s gift to mankind.

Daar is wel wat op af te dingen, want voor het overgrote deel is hun positie simpelweg een kwestie van pech of geluk.  Sommige mensen hebben geluk dat ze hele specifieke talenten bezitten en dat ze ook nog ter wereld kwamen in een tijd en op een plaats waarin mensen met deze talenten werden gewaardeerd. Ik betwijfel of het geniale talent van Cristiano Ronaldo om een bal in een net te schoppen in de Middeleeuwen veel potten had gebroken.

Het geloof van de winnaars dat ze hun succes alleen aan zichzelf hebben te danken is niet goed voor de solidariteit, want daarmee zeg je tegelijkertijd dat de verliezers hun positie ook helemaal aan zichzelf hebben te wijten. Hiermee creëren we een ideale voedingsbodem voor populisme, Wij tegen Zij.

Liberale democratie:

De democratie is een bestuursvorm waarbij de bevolking de macht heeft. Het liberale deel zorgt ervoor dat dat onze individuele vrijheden ook beschermd zijn. Dit is allemaal netjes vastgelegd in de grondwet, die ervoor zorgt dat de democratie niet een tirannie van de meerderheid wordt waarbij de belangen van de minderheden niet ondersneeuwen door de wil van de meerderheid.

Dit onderscheidt ons van totalitaire regimes als China of Rusland.

Dit klinkt allemaal prachtig, maar er zitten ook schaduwkanten aan op het moment dat de nadruk komt te liggen op de individuele rechten en vrijheden, het ‘recht hebben op’. Waar is de gemeenschapszin? De nadruk op het liberale, het eigenbelang, zorgt ervoor dat de maatschappelijke plichten en verantwoordelijkheden ondersneeuwen. In de Verenigde Staten, de landsnaam doet eenheid vermoeden, wordt op dit moment pijnlijk duidelijk wat ‘Wij tegen Zij’ een natie oplevert.

Waar is het grote verhaal dat ons bindt, wat vinden we als samenleving belangrijk?

De problemen liggen er en het is nogal wat om op te lossen.

Op dit moment zitten we in een ‘perfect storm’ waarbij meerdere ‘Plagen’ bijeenkomen. Gelukkig niet de tien plagen van Egypte, maar ik vind de drie onderstaande voorlopig wel voldoende.

>De gezondheidscrisis.

>Het economische belang, er dreigt een diepere kloof tussen arm en rijk.

>Het ecologische belang. Voor de klimaattransitie is solidariteit van levensbelang.

Het besef dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten is absoluut noodzakelijk om ons bestel overeind te houden. We’re in this together.

Laten we eens beginnen met het besef dat onze talenten een geschenk zijn en geen verdienste. Ook de mogelijkheden voor het ontplooien van onze talenten hebben we aan onze samenleving te danken.

Dit besef biedt een basis voor solidariteit en de bereidheid om iets terug te geven aan de maatschappij.

We kunnen bijvoorbeeld via ons belastingsysteem (nogal een heet hangijzer momenteel, ik weet het) banen subsidiëren die we als maatschappelijk waardevol beschouwen. Tijdens de coronacrisis is pijnlijk duidelijk geworden welke beroepen het cement van onze samenleving zijn: zorgpersoneel, leraren, wetshandhavers, vuilnismannen. Daarnaast kan je belasting heffen op werkzaamheden die niks wezenlijks bijdragen aan de samenleving, zoals bijvoorbeeld flitshandel in aandelen en opties.

In deze coronapandemie is de Staat de reddingsboei die het schip drijvende houdt met allerlei noodsteunmaatregelen. Tegelijkertijd blijven de multinationals en de superrijken hun vermogens en hun winsten wegsluizen. Tijdens de coronacrisis is dit helemaal onverteerbaar geworden. Want als de rijken en de grote bedrijven wel van alle maatschappelijke voorzieningen profiteren – de infrastructuur, de rechtsorde, de goed opgeleide werknemers – zonder daar zelf een fatsoenlijke bijdrage aan te leveren, wat verwacht je dan van je burgers?

Een oplossing die werd aangedragen door Rutger Bregman op het World Economic Forum in Davos: ‘Belasting, belasting en belasting, en de rest is bullshit’. Dezelfde Rutger Bregman heeft een hoopvol boek geschreven, ‘De meeste mensen deugen’, dus wanhoop niet.

Ten slotte

Als we aan deze ongelijkheid een (begin van een) einde kunnen maken, dan kunnen we zeggen: Het begin is er.  

Daarnaast moeten we beseffen dat een samenleving die alleen nog denkt in termen van individuele vrijheid weerloos is tegenover problemen die een gezamenlijke inzet vergen.

En denk tegelijkertijd eens na over wat ons mens maakt en hoe we zelf kunnen bijdragen aan onze samenleving.

Grootheid kan klein beginnen.

Bedankt voor je aandacht.

Robert Loppersum

__________________________________________

*Tim Fransen – ‘Al die ikjes zullen het echt samen moeten doen’

Opiniepagina De Volkskrant – zaterdag 24 oktober 2020