Van loden letter naar digitale snelweg

De eerste keer dat ik in een drukkerij kwam was geen succes: het was halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw dat ik bij mijn vriendin thuis kwam. Haar vader had een drukkerij en ze woonden boven de zaak. Op enig moment vroeg hij of ik de drukkerij wilde zien. Natuurlijk wilde ik dat en vol trots toonde hij mij de schitterende zwarte Heidelberg persen. In de zetterij, waar met loden letters gewerkt werd liet hij mij een zetsel zien. Een verzameling losse loden letters tot regels gemaakt en bijeen gehouden met een touwtje. Ik vond het schitterend en wilde het eens goed bekijken: tilde het op en dat had ik niet moeten doen…

Het viel uiteen en later zou ik leren dat ik pastei gemaakt had. Als een boer die kiespijn had zei de man die later mijn schoonvader zou worden dat het niet erg was. Maar ik wist dat het veel tijd zou vragen het weer te herstellen.

Het was de tijd dat er in boekdruk gewerkt werd: letters met een verhoogd beeld, net als bij een stempel. Er werd met de hand losse letters verzameld of met een geweldig mooie machine loden regels gemaakt. Een machinezetter bediende de Intertype of Linotype met een toetsenbord, iedere aanslag zorgde er voor dat er een matrijs uit een magazijn viel en als de regel kompleet was werd er kokend lood in gegoten en had je regel waarmee gedrukt kon worden.

Ook in krantendrukkerijen was dit beeld te zien. Hele ritsen machinezetters met hun mooie machines die de getypte artikelen van de journalisten verwerkten.

Alleen teksten die via de telex binnen kwamen konden via een ponsband de zetmachines aansturen. Voor de krantenkoppen werden grote losse letters gegoten.

Die looddampen waren natuurlijk niet gezond en in de grafische CAO was dan ook opgenomen dat degenen die daar met lood werkten elke dag van bedrijfswege melk verstrekt werd….

Als alle artikelen gezet waren werd het opgemaakt in een pagina, met koperen kolomlijnen en cliché’s voor de afbeeldingen en foto’s. Die cliché’s werden volgens een fotografisch procede belicht op een zinken plaat, die vervolgens in zuren geetst werden met een raster erin. Daarmee kon dan met zwarte inkt ook grijstonen gemaakt worden.

Als de pagina opgemaakt was werd er een matrijs van gemaakt: onder hoge druk werd er een kartonnen plaat op gelegd. Deze kartonnen plaat met daarin de afdruk van de loden pagina werd om een ronde cylinder gespannen en daarin werd kokend lood gegoten.

Je kreeg dan een ronde vorm waarmee tenslotte op de krantenpers vanaf rollen papier gedrukt kon worden.

Begin jaren zeventig begon de industrie over te stappen op het offset systeem. Het was een overschakeling van hoogdruk of boekdruk naar vlakdruk: de komst van computers maakte mogelijk dat teksten via fotografische weg snel op lichtgevoelig papier geprint kon worden. In plaats van een loden pagina kwam er een pagina in papier montage, die vervolgens weer op film gezet kon worden en zo belicht kon worden op een aluminium plaat die lichtgevoelig was gemaakt. Deze offsetplaat werd vervolgens om een cylinder gespannen op de drukpers en via een reeks andere cylinders werd het beeld op een rubberdoek overgebracht waarmee gedrukt werd.

De komst van internet en de verdere digitalisering heeft in medialand een grote verandering teweeg gebracht. Het nieuws van de andere kant van de wereld kunt u een tel later op internet volgen. Dat begon natuurlijk al met de televisie. Kranten hebben daar op ingespeeld en geven meer achtergrond informatie.

Internet en socialmedia als facebook, tiktok, x, zorgen echter ook voor fakenieuws. Niet elke vooruitgang betekent ook verbetering. In Nederland waren tal van zelfstandige krantenuitgevers actief. Grote partijen als De Telegraaf, Algemeen Dagblad, Wegener, de Noordelijke Dagblad Combinatie kregen het uiterst moeilijk om het hoofd boven water te houden. Momenteel zijn er nog twee grote partijen actief: het betreft dan Belgische bedrijven die de markt in handen hebben: Mediahuis en DPG (De Pers Groep). Laatstgenoemd bedrijf heeft nu ook een overnamebod gedaan op RTL Nederland, waarmee ook een groot televisie en radiobedrijf in Belgische handen komt.

De krant blijft een  prachtig product: vooral als je weet wat er allemaal gebeuren moet voordat hij ‘s morgens in alle vroegte bij u in de bus glijdt. En eerlijk gezegd, vind ik de geur van inkt en papier veel prettiger dan de krant lezen op een tablet….

Rien F. Inniger